FERDİYETÇİLİK İLE TOPLUMCULUK ARASINDA DENGE
Taraflardan birine haksızlık yapmadan ferdin menfaatları ile toplumun menfaatlarını dengelemek de İslam hukukunun özelliklerindendir.
Fransız Devrimi'nden bu yana liberal ülkelerdeki hukuki düzenlemeler ferdi ön plana çıkarmış ve ona fazlasıyla haklar düzenlemişlerdir. Çok dar bir çerçeve müstesna fert, tasarruflarında neredeyse hiç sınırlandırılmamıştır. Böylece fert özellikle servet ve nüfuz sahibi olduğunda toplumun haklarına, kamunun menfaatlerine hele hele zayıf toplulukların maslahatına karşı güçlenmiş ve haddi aşmıştır.
Sosyalist ülkelerdeki düzenlemeler ise ferde baskı yapmış, toplum adına onun haklarına el koymuştur. Öyleki, ferdin mülkiyet, seyahat, sözleşme yapma, iş seçme hakkı ile mevcut hükümete muhalefet etme ve toplantı hürriyeti neredeyse hiç yoktu. Böylelikle kişinin şahsiyeti yok edilir, duyguları körelir, güç ve kabiliyeti paslanır. Aynı şekilde icad ve üretim özelliği de azalmış olur. Bu durum kuşkusuz toplumun zararınadır. Kişi ise gönül huzuru nedir, takmadan, ruhi ve bedeni mutluluk nedir hissetmeden yaşayacağı için zaten hüsran içindedir.
İslam hukukunda fert-toplum dengesinin varlığını gösteren en açık örnek, öyle sanıyorum ki onun mülkiyet anlayışıdır. İslam, fertlerin mal-mülk sahibi olmasını mübah kılmıştır. Böylelikle insanda, yaratılıştan gelen köklü bir doyurulmuş ve tatmin edilmiştir. Ayrıca mülk sahibi olabilme, egemenliğin, hürriyetin ve gücün bir işaretidir. Çünkü hür kimse, mülk edinebilen ve malını gizli-açık istediği gibi harcayabilen kimse demektir. Köle ise Kur'an'an " Allah, hiçbir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile; kendisine güzel rızık verdiğimiz, o rızıktan gizli ve açık harcayan kimseyi örnek olarak anlattı. Hiç bunlar bir olurlar mı ?..." (Nahl 75) ayetini işaret ettiği gibi, malı olmadığından hiçbir kişiye gücü yetmeyen kimsedir. Zira hayvanlar mal sahib olamazlar. Bunun yanında mülkiyet, kişinin üretim, gelişme ve ilerleme faaliyetinin de itici gücüdür.
Fakat bununla birlikte İslam, toplumun maslahat ve çıkarlarını dikkate alarak şahsi mülkiyet hakkına birçok sınırlar getirmiştir. Onun mülkiyet anlayışı, kapitalist sistemde olduğu gibi hemen hemen bütün kayıtlardan kurtulmuş sınırsız bir mülkiyet değildir. Aksine İslam mülk edinmede, serveti çoğaltmada, harcama ve tüketimde kısaca mâl ve menfaat değişimini sağlayan tüm ekonomik faaliyetlerde bir takım kayıtlar koymuştur. Bu kayıtlardan bir kısmı imandan kaynaklanan ahlaki kısıtlamalarken diğer bir kısmı da devlet yaptırımına bağlı kanuni kısıtlamalardır. Bunun hedefi ise insanlar arasında adaleti gerçekleştirip merhamet ve yardımlaşmayı aralarında yaymaktır ki böylelikle kuvvetliler, karaborsacılık, tefecilik ve benzeri yollarla zayıfları sömürmesin ve malda sadece zenginlerin arasında dönüp duran bir güç olmasın.
İslam'ın buradaki felsefesi şudur: Fert her ne kadar malı kazansa ve görünüşte sahip olsa da onun gerçek sahibi değildir. Asıl mâlik Allah'tır, insan ise o malın temsilcisi ve koruyucusudur. Dolayısıyla mal üzerindeki tasarrufu, vekalet verenin emir, istek ve arzularıyla kayıtlı bir vekilin tasarrufu gibidir. İşte bu durum Cenâb-ı Hakk'ın şu ayetinin manasını yansıtmaktadır: "Allah'ın sizi hakim kıldığı, sizin yönetiminize verdiği şeylerden harcayın..." (Hadid suresi / 7 )
Ptsi Mayıs 26, 2008 2:12 pm